GARAI KLASIKOA
ARTEA:
Aro honetan Greziako arte eta
kulturaren onenetarikoa sortu zuten, batez ere Atenasen. Partenoia
garai honetakoa da. Euripides eta Sofokles dramagileak, Aristoteles,
Platon eta Sokrates filosofoak, Herodoto historialaria, Simonides
olerkaria eta Fidias eskultorea aro honetako izen aipagarrienetakoak
dira.
PARTENOIA
Partenoia (grezieraz Παρθενών,
Parthenón) Atenasko Akropolian kokatutako greziar tenplua da, Atena
jainkosari eskainia eta doriar ordenakoa. Antzinako Greziako
monumenturik garrantzitsuena da eta munduko eraikinik ederrenetako
bat. Persiarrek K. a. 480-479 urtean suntsitutako eraikin baten
gainean egina dago, Aurre-Partenoia izenez ezagutua eta Mediar Gerrak
baino lehen eraikia.
Tenplua izateaz gain, gerora
Atenaseko inperio bilakatuko zen Deloseko Ligaren altxorra gordetzen
zen bertan
V mendeko eskultura klasikoa
V. mencleko eskultura
klasikoaren nondik norakoaren berri izateko, nolabaiteko mugarri
izan ziren eskultura jakin batzuk aztertzea da bide egokiena.
Kritios-en efeboa da horien artean lehena ; pertsiarrek
Akropolisen utziak zituzten aztarnen artean aurkitu zuten, eta
K.a. 480 urtearen ingurukoa izan behar du. Aditu batzuek Kritios
Atenasko eskultoreak egina dela uste dute, eta horregatik deitu
zaio Kritios-en efeboa.
GERRAK:
GERRA MEDIKOA
Gerra medikoak
persiarrak eta grekoen artekoak dira. Okertuta grekotarrek persiarrak
medoak deitzen zituzten. Persiarrek handitu nahi zuten haien inperioa
Europan zehar, baina lehenengo Grezia menderatu behar
zuten.
Bi izan ziren gerra medikoak eta, azkenean, greziarrak garaile izan ziren.
Oso garrantzitsuak izan ziren Marathongo, Termopiletako, Salaminako eta Plateako gatazkak.
Bi izan ziren gerra medikoak eta, azkenean, greziarrak garaile izan ziren.
Oso garrantzitsuak izan ziren Marathongo, Termopiletako, Salaminako eta Plateako gatazkak.
PELOPONESOKO GERRA
Peloponesoko Gerra K. a. 431tik
K. a. 404ra arte iraun zuen Atenas eta Espartaren arteko guda izan
zen. Hiri hauek izan ziren mediar gudetan aurrea hartu zuten hiriak
eta eredu politiko eta gizarte-eredu kontrajarriak adierazten zuten:
Atenas eta Deloseko Ligako bere
aliatuek joera demokratikoa adierazten zuten. Atenastar hiritarrek
bere kulturaz harro zeuden, eta filosofia eta artea maite zituzten.
Esparta eta Peloponesoko Ligako bere aliatuek oligarkia
aristokratikoarekin bat egiten zuten. Espartako hiritarrak gudarako
prestatzeko hartzen zuten denbora osoa. Liskarraren arrazoia,
Heladearen inguruko nagusitasuna eta hiri biek zeukaten areriotasuna
izan zen eta Italiako Hegoaldeko eta Siziliako merkataritza-interesen
ondorioz hasi zen.
Historialariek betidanik hiru
ataletan zatitu dute guda aroa. Haien tartean bakegune txikiak egon
ziren. Lehenengo zatia K. a. 431tik K. a. 421ra iraun zen eta Nicias
bake akordioarekin amaitu zen. Bigarren zatian Atenastarrek Hego
Italiako hirien kontrako espedizio bat egin zutem, baina porrot hutsa
izan zen eta Esparta zaleek armada osoa garaitu zuten K. a.
431urtean.
Atenastarrek Helesponto ondoan
dagoen Egospotamosen izandako porrotak liskarrari amaiera eman zion
eta Espartaren nagusitasunari bidea zabaldu zion. Hurrengo urtean, K.
a. 404an, Atenasek amore eman zuen eta Hogeita hamar Tiranoen
gobernua ezarri zen.
PERTSONAIAK:
- Filipo II.a Mazedoniakoa (grezieraz Φίλιππος Β' eta mazedonieraz Филип II-ри, antzinako grezierazko Filos/Φἰλος (laguna, zalea) eta Ippos/ἵππος (zaldia) hitzetatik datorrena (K. a. 382-K. a. 336) Mazedoniako Erresumako erregea izan zen K. a. 355etik hil zen arte. Alexandro Handiaren aita izan zen eta bere balentriek bere semeak jarraiut zuen bide loriatsua erraztu zuten. Litekeena da baita ere Egiptoko Ptolomeotar dinastiako sortzailea eta lehen erregea izan zen Ptolomeo I.a Soterren aita ere izatea.
- Tuzidides (antzinako grezieraz: Θουκυδίδης, Thoukydídēs; c. K. a. 460 - c. K. a. 395) Antzinako Greziako historialari bat izan zen. Ezaguna da Peloponesoko Gerraren Historia lan historiografikoaren egilea izateagatik. Lan horretan, gertaera historikoak aztertzeko zorroztasuna nabarmentzen da, eta, horregatik, historia zientifikoaren sortzailetzat jotzen da.
- Herodoto Halikarnasokoa (Halikarnaso, K. a. 484 - K. a. 425)historiaren aita dela jotzen da. Jende eta lur berriak ezagutzeko irrikak hainbat herritatik bidaiatzera bultzatu zuen: Egipto, Persia, Libia, Grezia handia.... Bi urtez, Periklesek gonbidatuta, Atenas hirian bizi izan zen. Han zela, Sofokles ezagutu eta lagun minak egin ziren.
BIZIMODUA:
Aro honen hasieran Greziako
hiri-estatu batzuen eta Persiar Inperioaren arteko lehiak gerra
batzuk (Mediar Gerrak) sortarazi zituen. Persiarrek (greziar
hiri-estatu aliatu batzuekin) ezin izan zuten Grezia menperatu. Gerra
hautetatik Atenas irabazle nagusi atera eta Greziako lehen potentzia
bilakatu zen. Honek beste zenbait hiri-estaturekin lehia berriak
ekarri zituen, batez ere Espartarekin. Eta lehiatik gerrara berriro
(Peloponesoko Gerra). Espartak eta bere aliatuek (haien artean Persia
gerraren amaieran) Atenas garaitu zuten. Ondorengo urteetan
greziarren arteko gerrek jarraitu zuten. Tebas hiri-estatuak
Mazedoniari laguntza eskatu zion. Filipo II. Mazedoniako erregeak
persiarren menpe zeuden Asiako greziar hiriak askatzeko Greziako
buruzagi bilakatu nahi zuen. Greziaren barruko etsaiak garaitzea
lortu zuen, baina Persiaren aurkako gerra prestatzen zuela hil zuten.
Alexandro Handia bere semea izan zen bere ametsa lortu zuena. Urte
gutxiren epean Persiar Inperioa menderatu eta Indiaraino iritsi zen,
baina 34 urte betetzear zegoela hil zen, eta Aro Helenistikoa hasi
zen.
No hay comentarios:
Publicar un comentario